Pracowałam kiedyś z zespołem, w którym jeden z programistów był niezwykle dokładny. Bardzo dbał o coś, co sam nazywał „technical excellence”. Uważał, że kod powinien być napisany w sposób, który w przyszłości nie będzie nastręczał żadnych problemów, ani nie budził żadnych wątpliwości. Możecie powiedzieć – „No ale właśnie tak powinno być”. Hmmm… Jak ze wszystkim – to zależy 🙂

Problem pojawiał się w momencie, gdy coś się posypało, zespół trafiał na kawałek kodu, który trzeba było przebudować, lub też coś się zepsuło i konieczna była bardzo szybka reakcja. Presja sprawiała, że pojawiał się opór. Argumentacja bazująca na potrzebach biznesowych, które wymagają niekiedy „łatania dziur” nie trafiała do mojego kolegi. Budziły się silne emocje i często rozpoczynały się konflikty między nim a Product Ownerką, a czasem również resztą zespołu. Tymczasem nie chodziło o kod, ale o przekonania, które wspomniany programista miał o sobie samym.

System Wartości i Tożsamość

System wartości każdej osoby jest unikalnym zestawem przekonań, które kształtują jej tożsamość. Wartości te mogą obejmować aspekty moralne, etyczne, religijne, kulturowe oraz osobiste przekonania dotyczące tego, co jest ważne i cenne w życiu, jaką jestem osobą. Dla kogoś priorytetem mogą być wartości rodzinne, dla kogoś wolność osobista, a dla jeszcze innej osoby bycie najlepszym programistą.

Tożsamość człowieka to coś więcej niż tylko suma wartości; to poczucie, kim się jest, jakie ma się cele i gdzie się przynależy. Gdy ktoś narusza te fundamentalne elementy, możemy poczuć się zagrożeni na poziomie egzystencjalnym. Choć brzmi to górnolotnie, to takie sytuacje prowadzą do silnych reakcji emocjonalnych, często obronnych – z zewnątrz widzianych niekiedy jako nieuzasadnione.

Naruszenie Tożsamości a Emocje

Gdy ktoś podważa nasze wartości, automatycznie uruchamia się mechanizm obronny. Czujemy się atakowani nie tylko na poziomie intelektualnym, ale przede wszystkim emocjonalnym. Reakcje takie mogą obejmować gniew, smutek, frustrację, a nawet poczucie zdrady. Często trudno jest wtedy logicznie analizować sytuację i zrozumieć faktyczne przyczyny konfliktu.

Wyobraźmy sobie dyskusję na temat ważnych kwestii społecznych czy politycznych. Jeśli ktoś podważa nasze zdanie na temat np. praw człowieka, może to być odbierane jako atak na naszą moralność i poczucie sprawiedliwości. W takich sytuacjach dyskusja szybko może przerodzić się w konflikt, gdzie emocje dominują nad logicznymi argumentami.

Różnorodność Priorytetów

Nawet jeśli dwie osoby wyznają podobne wartości, mogą one nadawać im różne priorytety. Na przykład, dwie osoby mogą cenić zarówno wolność, jak i bezpieczeństwo, ale jedna z nich może uważać wolność za nadrzędną wartość, podczas gdy dla drugiej bezpieczeństwo będzie ważniejsze. Kiedy ich priorytety się zderzają, pojawia się konflikt, który często wynika z niezrozumienia i braku akceptacji dla odmiennych punktów widzenia.

Znaczenie Samoświadomości

Aby skutecznie zarządzać konfliktami, które mają swoje źródło w tożsamości, kluczowa jest samoświadomość. Przede wszystkim zadajmy sobie pytanie – dlaczego dana wypowiedź tak mnie poruszyła? Czy dotyczy ona moich przekonań i wartości? Czy odbieram to jako personalny atak? Jeśli tak, to dlaczego?

W rozwijaniu samoświadomości pomocne jest ćwiczenie: wypisz 10 najważniejszych dla Ciebie wartości. Spośród nich wybierz 5, a potem zredukuj listę do 3 (tyle na pewno zapamiętasz 🙂 ). Ułóż je w kolejności od najważniejszej. Następnie stwórz listę 10 ról, w jakich funkcjonujesz (np. liderka zespołu, manager, mąż, żona, ekspert, siostra, mama, tata itp.). Podobnie jak przy poprzedniej liście – ogranicz ją do 5, a następnie do 3 porządkując wg priorytetów. Tak w uproszczeniu wygląda Twoja tożsamość. Następnym razem, gdy czyjaś wypowiedź bardzo Cię zdenerwuje, zastanów się, czy nie naruszyła któregoś z ważnych elementów Twojej tożsamości. Jeśli tak, weź oddech i postaraj się przekierować uwagę na temat rozmowy. Zastanów się, jaki jest jej cel i czy Twoje emocje ten cel wspierają.

Wzajemne zrozumienie

Kolejnym krokiem jest uświadomienie sobie, że nasz rozmówca także może wejść w tryb obrony ze względu na to, że np. zaprzeczyliśmy jego/jej przekonaniu o sobie samym/ej. Co więcej – najprawdopodobniej nie ma pojęcia o prawdziwych przyczynach swojej frustracji.

Konflikty wynikające z podważania wartości i tożsamości są jednymi z najtrudniejszych do rozwiązania, ponieważ dotykają nieuświadomionych meandrów naszego umysłu. Kluczem do zarządzania nimi jest czas, który sobie możemy dać na refleksję dotyczącą nas samych i tego, co nami kieruje. Dzięki temu zbudujemy również większą empatię dla innych i zrobimy kolejny krok na drodze do lepszego zrozumienia naszych rozmówców.

Wspomniany na początku kolega z zespołu miał przekonanie: „Jestem bardzo dobrym programistą, który nie pozostawia po sobie bałaganu”. Zauważenie i docenienie jego wysiłków i wartości, z którymi się identyfikował sprawiło, że mogliśmy przekierować dyskusję na właściwy cel – szybkie rozwiązanie problemu klienta. Gdybyśmy kontynuowali rozmowę o „technical excellence” realizowalibyśmy jego osobistą potrzebę, a nie potrzebę firmy, dla której obecnie pracował.